پایگاه خبری خبرسیستان اولین رسانه خبری خصوصی سیستان
هرچه مینویسیم برای هامون نمی توانیم دیٍِنمان را را به این دریاچه ادا کنیم .سالهاغفلت کردیم وبدون توجه به این گهر گرانبها از آن استفاده کردیم اما اکنون که چشم گشودیم با پیکر نیمه جان هامون روبه رو گردیدیم . باشد که بتوانیم
هرکس به نوبه خود قدمی در راه زنده کردن این هامون بزرگ برداریم
پای صحبتهای مردی نشستیم که مهمترین دغدغه زندگی اش محیط زیست است. جناب آقای محمد درویش از هامون می گوید
جناب درویش با تشکر از اینکه وقتتان را در اختیار خبرسیستان قرار دادیدبفرمائید ویژگیهای ناب دریاچه هامون را چه می دانید ؟
دشت سيستان به رغم ريزش‌هاي اندك طبيعي‌اش و قرار گرفتن در عرض جغرافيايي جنب حاره (كمربند گرم و خشك 30 درجه)، در پاياب يكي از بزرگترين و پرآب‌ترين حوضه‌هاي آبخيز منطقه و جهان قرار گرفته و حتا به مدد رودخانه‌ي يك هزار و پنجاه كيلومتري هيرمند، از موهبت درك طعم گواراي سرچشمه‌هاي باختري و مشهور بام دنيا (هيماليا) نيز برخوردار بوده و هست[1]؛ رودخانه‌ي مرموزي با بستر بيش از سه كيلومتر كه در طول 135 سال گذشته بين 50 متر مكعب تا 20 هزار متر مكعب در ثانيه آب را از خود عبور داده و از همين رو، هيرمند را يكي از بزرگترين و در عين حال، متغير‌ترين رودخانه‌هاي موجود بين دجله و سند مي‌شناسند. رودخانه‌اي كه پيش‌بيني رژيم آبي آن بسيار دشوار و عملاً ناممكن به نظر مي‌رسد.
همين ويژگي پارادوكس‌گونه يا ناسازه‌وار، توانسته از يك سو بزرگترين و زيباترين درياچه‌ي آب شيرين جهان (با وسعتي بالغ بر 5700 كيلومتر مربع[2])، با تنوّع زيستي خيره‌كننده و كم‌نظير را براي سيستان به ارمغان آورده و در مواقع سيلابي، بهشت پرندگان آبزي و كنارآبزي نام بگيرد و از سوي ديگر، فزوني يا كمبود غيرقابل تحمّل آب در سال‌هاي ترسالي يا خشكسالي[3]، خسارت‌هايي جبران‌ناپذير و ژرف بر منطقه و تمامي زيستمندانش، به ويژه آدمي وارد ساخته است. رخدادي كه ادامه‌ي زيست انسان و پايداري معيشت آن را در سيستان به كابوسي ديرينه در نزد مردمان سختكوش اين سرزمين بدل كرده است. گفتنی آنکه تالاب‌های سه‌گانه‌ی هامون در پستترین قسمت کاسه‌ي سیستان قرار دارد. این تالاب‌ها به واسطه‌ي هموار بودن چاله‌ي سیستان دارای عمقی بین 2 تا 4 متر بوده و بيشينه‌ي عمقی که در آنها مشاهده شده، هيچگاه از ده متر تجاوز نكرده است.
همچنین بخشي از اين درياچه‌ي پهناور با عنوان تالاب بين‌المللي هامون به وسعت 50 هزارهكتار در تاريخ 23/6/1975 با شماره 21R007 در کنوانسيون بينالمللی رامسر به ثبت رسيده است. در اهميت وجودی اين تالاب یا درياچه[4] همان بس که اشاره کنم به باور مردمان اين ديار: آنچه در سيستان به نام نعمت خوانده مي‌شود، مرهون و مديون و وابسته به وجود و حضور هامون است و درحقيقت سيستان بدون هامون هيچگاه وجود نداشته و هرگز باقی نخواهد ماند. به عبارتی ساده‌تر، حيات و معيشت اصلي جمع كثيري از مردمان سيستان شامل: صيادان، گاوداران[5]، شكارچيان[6]، تختك‌نشينان، حصيربافان، عشاير مالدار و … به طور مستقيم به حفظ اين درياچه بستگي داشته است.
خبرسیستان: به نظر شما از نظر زیست محیطی دریاچه ارومیه چه تفاوتی با دریاچه هامون دارد ؟
چند تفاوت دارد. نخست آنکه عمق متوسط دریاچه ارومیه دست کم سه برابر دریاچه هامون است. بنابراین، از آنجا که هر دو تقریباً در مواقع پرآبی از یک مساحت برخوردارند، میزان بیشینه‌ی آبی که در چالاب دریاچه ارومیه جای می‌گیرد، می‌تواند سه برابر هامون‌ها باشد. در عین حال آورد متوسط سالانه هیرمند، حدود 6 میلیارد متر مکعب در سال است که رقم نظیر آن برای حوضه آبخیز دریاچه ارومیه، 7.1 میلیارد متر مکعب است. همچنین میانگین ریزش‌های آسمانی در حوضه آبخیز دریاچه ارومیه، به مراتب بیشتر از هامون است. دست آخر آن که دریاچه هامون دارای آبی شیرین بود، در حالیکه ارومیه، یکی از شورترین آبگیرهای جهان به شمار می‌رود.
منتظر بخش بعدی مصاحبه باشید…
پانویس
[1] سرچشمه‌ي رودخانه‌ي هيرمند به كوهي 4210 متري موسوم به «بابا يغما» در ارتفاعات كوتل اوني (سلسله جبال هندوكش) در نزديكي يغمان (در چهل كيلومتري غرب كابل) رسيده و زهكش حوضه‌اي پهناور به وسعت حدود 35 ميليون هكتار محسوب مي‌شود.
[2] مساحت كل مجموعه‌ي تالابي هامون كه به كمك عكس‌هاي هوايي و ماهواره‌اي و با استفاده از خط داغ آب استخراج شده، به 5700 كيلومتر مربع بالغ مي‌شود كه از اين مقدارمتجاوز از 3860 كيلومتر در درون مرز ايران قرار دارد. امّا بر اساس اندازه‌گيري سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح در سال 1369، اين مقدار تنها 1509 كيلومتر است). با اين وجود، اداره كل محيط زيست استان در سال 1374، مساحت هامون را 2500 كيلومتر مربع گزارش داده است.
[3] كافي است بدانيم كه در طول فقط چهار دهه‌ي گذشته، بيش از 8 دوره‌ي خشكسالي و چندين سيلاب مخرّب و عظيم را «سيستان» تجربه كرده است.
[4] نام دریاچه هامون در اوستا (کانس اویا) هم آمده و در پهلوی (کیانسی) در کتب فارسی (کانفسه) آمده است. در یشت نوزدهم که نام زامیادیشت معروف است (بند66) آمده است که مرکزیت دین زرتشت، سرزمینهای پیرامون دریاچه کیانسیه است و گاهی با کلمه (آپ) امیخته و بصورت (کیانسی آپ) آمده است. هامون اسمی است که بعدها به این دریاچه داده شد. سابقه تاریخی این دریاچه نشان می دهد که در ایران قدیم از لحاظ مذهبی دارای تقدس بوده، چنانکه استاد پورداوود میگوید: شرافت هامون در این است که در آینده سه پسر از پشت پیغمبر(زرتشت) از کنار آن ظهور خواهند کرد که هر یک به فاصله هزار سال از همدیگر پا به عرصه وجود خواهند گذاشت. بدین ترتیب بنا به تفصیل کتب تاریخی، فروهرها برای نگهداری نسل آینده زرتشت به دریاچه کیانسی(هامون) گماشته شدهاند. بنابر روایات مذهبی زرتشتیان، عالم از بدو خلقت روح تا پایان به دوازده دوره هزارساله تقسیم می شود که دهمین هزاره(هزاره هوشیدر) سپس (هزاره هوشیدرماه) و در آخر (هزاره سوشیانت) است. گذشته از کتب پهلوی، به تکرار در خود اوستا(کانس اویا) یا دریاچه هامون محل ظهور سوشیانت خوانده شده و در فقره های 92-96 زامیادیشت آمده که سوشیانت پیک اهورامزدا پسر (ویست تئوروئیری) بدان هنگام که از آب کیانسی بدرآید، گرزی پیروزمند در دست دارد. در فقره 66 زامیادیشت چنین آمده است: فر کیانی، از آن کسی است که شهریاری وی از آنجایی که رود هیرمند، دریاچه کیانسیه(هامون) را تشکیل میدهد، برخاسته است. آنجایی که کوه اوشیدم جای دارد و از گرداگرد آن آب بسیار از کوهها سرازیر شده است (محمّدرضا سالاری فنودی، کميتهی ملّی آبياری و زهکشی)
[5] تا پيش از خشك شدن هامون، حدود 90 درصد از احشام منطقه خوراك خود را از نيزارهاي هامون تهيه مي‌‌كردند.
[6] بنا بر مطالعه‌ای که در سال 1381 توسط ابراهیم زاده و یزدانی انجام شده است، ارزش پرندگان صيد شده از درياچه تا قبل از خشكی هامون، به حدود 560 ميليون ريال در سال می‌رسید.
