کشف ساختارهای جدید درنگيانا (دهانه غلامان) و اثبات آن

نام اصلی دهانه غلامان در کتیبه‌های  هخامنشی، بیستون، تخت جمشید و نقش رستم از این شهر به نام «زرک» یا «زرنکای» یاد شده‌است.
دهانه غلامان بازمانده شهری است که روزگاری مرکز اداری-سیاسی ساتراپی (والی‌نشین) زَرَنگ (زرنج) در شاهنشاهی هخامنشی بود.

محل دهانه غلامان در حدود ۴۵ کیلومتری شهر زابل و دو کیلومتری روستای قلعه نو است. کاوشگاه دهنه غلامان در دههٔ ۱۹۶۰ توسط اومبرتو اسکراتو از مؤسسهٔ ایتالیایی خاور میانه و دور کشف شد. این کاوشگاه ۱٫۵ کیلومتر درازا و ۸۰۰ متر پهنا دارد و در دلتای متروکه رود سنارود واقع شده‌است. در این محوطه تا کنون ۲۷ ساختمان شناسایی شده‌اند که تا مکانی بلند به نام قبر زردشت ادامه دارند.
کاوش‌ها نشان می‌دهد که این شهر در بخش شمال غرب خود یک نیایشگاه چهارگوش داشته که چهار برج دیده‌بانی دارد. برای ورود به این سازه تنها یک در، در ضلع جنوبی تعبیه شده‌است. در بخش شمال دهنه غلامان باستان‌شناسان ۱۲۰ اتاق در شمال و شرق و ۱۱۰ اتاق در جنوب، ۱۱ اتاق در جنوب کشف کرده‌اند.
در سال ۱۳۸۶ خورشیدی قرار بود به تصمیم مقامات ایرانی مخزت یک سد در محوطه این کاوشگاه ساخته شود که به نابودی آن می‌انجامید. پیگیری استاندار و مسئولان استانسیستان و بلوچستان به تغییر مسیر سد و دور شدن حدود ۲۵۰ متری آن از حریم دهانه غلامان انجامید و بدین ترتیب این کاوشگاه از نابودی نجات یافت.
خرابه‌ها و آثار بناهای این شهر در محوطه‌ای به طول تقریبی ۴ تا ۵ کیلومتر واقع شده‌است.این شهر را باستان شناسان ایتالیایی در سال ۱۹۶۰ میلادی کشف و از سال ۱۹۶۲ تا ۱۹۶۵ میلادی این محل را حفاری کردند. دهانه غلامان دارای ساختمان‌های بزرگ عمومی، معبد، محله‌های مسکونی، خیابان، آبراهه، محله‌های نظامی و صنعتی می‌باشد. این شهر تنها مکان باستانی دوران هخامنشیان است که حاکمیت ایران را بر نواحی شرقی به خوبی نشان می‌دهد.

دانشجوي دکتري باستان‌شناسي و متخصص آرکئوژئوفيزيک از دانشگاه ليون فرانسه که سرپرستي اين بررسي‌ها را به عهده داشت، گفت: اين بررسي‌ها که به منظور شناسايي و آشکارسازي سازه‌هاي معماري مدفون در شهر سوخته انجام شد، در محدوده مرکزي شهر سوخته صورت گرفت.
کوروش محمدخاني با اشاره به اين که در اين محدوده ساختارهاي معماري متعدد، کوره‌هاي ذوب فلز و کوره‌هاي پخت سفال آشکارسازي شدند، افزود: همچنين در محدوده‌اي در شمال گورستان، مکان گورهاي بسياري شناسايي شدند و با شناسايي اين بناها و آثار، قسمتي از نقشه معماري شهر سوخته بدون کاوش مشخص شد.
وي خاطرنشان کرد: اين بررسي‌ها به منظور مطالعه و شناسايي سيستم شهرسازي شهرهاي هخامنشي در اين محوطه به عنوان تنها محوطه دوره هخامنشيان که اطلاعاتي از زندگي مردمان عادي آن دوران را در اختيار پژوهشگران و باستان‌شناسان قرار مي‌دهد، صورت گرفت.
اين متخصص آرکئوژئوفيزيک تصريح کرد: دهانه غلامان در 2 کيلومتري روستاي قلعه‌نو از توابع شهرستان زهک و 45 کيلومتري شرق شهرستان زابل واقع شده که اين محوطه در بين سال‌هاي 1341 تا 1344 توسط يک گروه باستان‌شناس ايتاليايي به سرپرستي «امبرتو شراتو» شناسايي و کاوش شد و در آن 27 ساختمان و محدوده‌اي تقريبي از شهر هخامنشي کشف شد.
وي با بيان اين که از سال 1379 تا 1384 نيز محوطه توسط دکتر سيدمنصور سيدسجادي کاوش شد، افزود: بر اساس پژوهش‌هاي ايران‌شناسان و باستان‌شناسان اين مکان يکي از ساتراپ‌هاي زمان هخامنشيان بوده و پايتخت درانگيانا يا درانجاناي هخامنشي بوده است؛ اما تا کنون اين مهم به اثبات نرسيده بود که با کشف کاخ هخامنشي در طول بررسي‌هاي آرکئوژئوفيزيک در دهانه غلامان امروز ما به طور يقين مي‌توانيم اين ساتراپ‌نشين زمان هخامنشي را درنگيانا يا زرنگي بناميم که در کتيبه‌هاي هخامنشي از آن نام برده شده است.
محمدخاني يادآور شد: علاوه بر اين کاخ، طي بررسي‌هاي انجام شده 18 ساختار جديد ديگر در دهانه غلامان آشکارسازي شد و مطالعه بر روي منابع آب و کانال‌هاي آب در دهانه غلامان از ديگر فعاليت‌هاي انجام شده در اين بررسي‌ها بود